Δυνατότητα αποκατάστασης της ηθικής βλάβης και της περιουσιακής ζημίας όσων οδηγών και επιβατών ταλαιπωρήθηκαν στα οδικά δίκτυα και ειδικότερα στην Αττική Οδό, εκ της σφοδρής χιονόπτωσης του Ιανουαρίου 2022.
Με το παρόν άρθρο ευελπιστούμε να εισφέρουμε στη συζήτηση περί αναζήτησης νομικών ευθυνών, στον απόηχο της σφοδρής κακοκαιρίας των προηγούμενων ημερών και της πολύωρης σωματικής και ψυχικής ταλαιπωρίας που υπέστησαν χιλιάδες οδηγοί και επιβάτες, που, σε συνθήκες παγετού, εγκλωβίστηκαν στα οδικά δίκτυα και ειδικότερα στην Αττική οδό.
Καθιστώντας εκ προοιμίου σαφές ότι κάθε περίπτωση διαφοροποιείται ανάλογα με τις ειδικότερες συνθήκες και τα πραγματικά περιστατικά που την πλαισιώνουν και θα πρέπει να αξιολογηθεί μεμονομένα, θα προβούμε εδώ σε μια συνοπτική αναφορά των νομικών διατάξεων, που δύνανται να τύχουν εν προκειμένω εφαρμογής.
Σύμφωνα με το άρθρο 914 του Αστικού Κώδικα «όποιος ζημιώσει άλλον παράνομα και υπαίτια έχει υποχρέωση να τον αποζημιώσει». Από τη διάταξη αυτή σε συνδυασμό με εκείνες των άρθρων 297, 298, 299, 300 του ίδιου κώδικα, προκύπτει ότι για να στοιχειοθετηθεί αδικοπρακτική ευθύνη προς αποζημίωση απαιτούνται σωρευτικά οι ακόλουθες προϋποθέσεις: α) ζημιογόνος συμπεριφορά (πράξη ή παράλειψη), β) παράνομος χαρακτήρας της πράξεως ή παραλείψεως, γ) υπαιτιότητα, που περιλαμβάνει το δόλο και την αμέλεια και δ) πρόσφορος αιτιώδης συνάφεια μεταξύ ζημιογόνου συμπεριφοράς και αποτελέσματος, δηλαδή της ζημίας.
Αμέλεια ειδικότερα υπάρχει κατά την έννοια του άρθρου 330 Α.Κ. όταν δεν καταβάλλεται η επιμέλεια που απαιτείται στις συναλλαγές, αυτή, δηλαδή, που πρέπει να καταβάλλεται κατά την συναλλακτική πίστη από το υπαίτιο στον κύκλο της αρμοδιότητάς του, είτε υπάρχει προς τούτο σαφώς νομικό καθήκον είτε όχι, αρκεί να συμπεριφέρθηκε κατά τρόπο αντίθετο από εκείνον που επιβάλλεται από τις περιστάσεις (Α.Π.145/2014). Παράνομη είναι η συμπεριφορά που αντίκειται σε απαγορευτικό ή επιτακτικό κανόνα δικαίου, ο οποίος απονέμει δικαίωμα ή προστατεύει συγκεκριμένο συμφέρον του ζημιωθέντος, μπορεί δε η συμπεριφορά αυτή να συνίσταται σε θετική ενέργεια ή σε παράλειψη ορισμένης ενέργειας. Για την κατάφαση της παρανομίας δεν απαιτείται παράβαση συγκεκριμένου κανόνα δικαίου αλλά αρκεί η αντίθεση της συμπεριφοράς στο γενικότερο πνεύμα του δικαίου ή στις επιταγές της έννομης τάξεως. Έτσι παρανομία συνιστά και η παράβαση της γενικής υποχρεώσεως πρόνοιας και ασφάλειας στο πλαίσιο της συναλλακτικής και γενικότερα της κοινωνικής δραστηριότητας των ατόμων, δηλαδή η παράβαση της κοινωνικώς επιβεβλημένης και εκ της θεμελιώδους δικαιικής αρχής της συνεπούς συμπεριφοράς απορρέουσας υποχρεώσεως λήψεως ορισμένων μέτρων επιμελείας για την αποφυγή προκλήσεως ζημίας σε έννομα αγαθά τρίτων προσώπων.
Επιπλέον, σύμφωνα με το άρθρο 929 Α.Κ. «Σε περίπτωση βλάβης του σώματος ή της υγείας προσώπου η αποζημίωση περιλαμβάνει εκτός απο τα νοσήλια και τη ζημία που έχει ήδη επέλθει, οτιδήποτε ο παθών θα στερείται στο μέλλον ή θα ξοδεύει επιπλέον εξαιτίας της αύξησης των δαπανών του». Ενώ αποζημίωση μπορεί να αναζητηθεί και για ικανοποιηση για της ηθική βλάβης του παθόντος (μη περιουσιακή ζημία), κατά το άρθρο 932Α.Κ. Έτσι, «σε περίπτωση αδικοπραξίας ανεξάρτητα απο την αποζημίωση για την περιουσιακή ζημία, το δικαστήριο μπορεί να επιδικάσει εύλογη κατά την κρίση του χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης». Ο προσδιορισμός του ύψους της ανωτέρω αποζημίωσης επαφίεται στην ελεύθερη κρίση του δικαστηρίου, που σχηματίζεται ύστερα απο εκτίμηση των πραγματικών περιστατικών, λαμβάνοντας υπόψη ιδίως το είδος της προσβολής, την έκταση της βλάβης, τις συνθήκες τέλεσης της αδικοπραξίας, την βαρύτητα του πταίσματος του υπόχρεου, το τυχόν συντρέχον πταίσμα του δικαιούχου και την οικονομική και κοινωνική κατάσταση των μερών.
Την 23-5-1996 υπεγράφη μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου και της εταιρείας με την επωνυμία «ΑΤΤΙΚΗ ΟΔΟΣ ΑΕ» σύμβαση παραχώρησης της μελέτης, κατασκευής, αυτοχρηματοδότησης και εκμετάλευσης της ελεύθερης λεωφόρου Ελευσίνας-Σταυρού-Αεροδρομίου Σπάτων και Δυτικής Περιφερειακής Λεωφόρου Υμηττού, η οποία κυρώθηκε με τον Ν 2445/1996 (ΦΕΚ 274/Α/16-12-1996). Η ανωτέρω σύμβαση παραχώρησης προβλέπει μεταξύ άλλων τις υποχρεώσεις της αναδόχου- παραχωρησιούχου εταιρείας σχετικά με τη λειτουργία και τη συντήρηση του έργου (άρθρο 45). Η εταιρεία “ΑΤΤΙΚΗ ΟΔΟΣ ΑΕ” και η εταιρεία λειτουργίας της οδού με την επωνυμία “ΑΤΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΑΕ”, η οποία εκμεταλλεύεται την Αττική οδό, ανέλαβε εκ της ανωτέρω συμβάσεως την υποχρέωση να παίρνει όλα τα κατάλληλα μέτρα, ώστε να εξασφαλίζεται «η ασφαλής, εύρυθμη και σε υψηλό επίπεδο εξυπηρέτησης λειτουργία του Έργου, η ομαλή και ανεμπόδιστη διεξαγωγή της κυκλοφορίας του κοινού, η άμεση και αποτελεσματική ανταπόκριση του σε έκτακτες ή/και σε επείγουσες καταστάσεις». Ειδικοτερα, ανέλαβε την συμβατική υποχρέωση «να σχεδιάζει και ενεργεί τη Λειτουργία του Έργου κατά τρόπο που να διασφαλίζει πλήρως την ασφάλεια των χρηστών (ατόμων και οχημάτων) του Έργου, την ασφάλεια των μη χρηστών (ατόμων και μεταφορικών μέσων) του Έργου που κυκλοφορούν, βρίσκονται ή εργάζονται στην περιοχή του Έργού, την ασφάλεια και αντοχή στο χρόνο του Έργού». Η ίδια σύμβαση προβλέπει την ευθύνη της παραχωρησιούχου εταιρείας «για ζημιές σε περιουσία ή θάνατο ή τραυματισμό των χρηστών και τρίτων προσώπων σε σχέση με τη χρήση/λειτουργία του Έργου, που οφείλονται σε σφάλμα ή αμέλεια του Αναδόχου». Επιπλεον, η παραχωρησιούχος εταιρεία οφείλει να καταρτίζει σχέδια αντιμετώπισης σε περιπτώσεις εκτάκτων καταστάσεων καθώς και να οργανώσει επιφυλακή των οργάνων εποπτείας σε 24ωρη βάση για την ομαλή λειτουργία της οδού.
Περαιτέρω, η παραχωρησιούχος υπογράφοντας τη σχετική σύμβαση με το Ελληνικό Δημόσιο ανέλαβε και τις αυξημένες υποχρεώσεις που απορρέουν απο το άρθρο 10 του ΚΟΚ, σύμφωνα με την οποία «Οποιος έχει τις κατά τον παρόντα Κώδικα αρμοδιότητες ή την εξουσία επί του πράγματος, επί του οποίου διεξάγεται δημόσια κυκλοφορία, υποχρεούται να λαμβάνει κάθε μέτρο, ώστε από τη δημόσια κυκλοφορία να μη δημιουργείται κίνδυνος ή ζημία τρίτων προσώπων ή άλλων έννομων αγαθών».
Η παραχωρησιούχος εταιρεία, πέραν των συμβατικών της δεσμεύσεων και των απορρέουσων απο τον ΚΟΚ υποχρεώσεων, επέχει θέση εν προκειμένω του παρέχοντος υπηρεσίες προς τους καταναλωτές, δεδομένου ότι έχει στην αποκλειστική ευθύνη της τη συντήρηση, την εποπτεία και την εκμετάλλευση του κρίσιμου αυτοκινητόδρομου, έχει επιπλέον τις υποχρεώσεις που απορρέουν απο τις εν γένει διατάξεις του Ν 2251/1994, όπως αντικαταστάθηκε απο το Ν3587/2007 για την προστασία των καταναλωτών.
Αντιστοίχως, οι πράξεις και οι παραλείψεις των οργάνων αυτής ελέγχονται και ως προς την τήρηση της γενικής υποχρέωσης πρόνοιας που επιβάλλουν οι αρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών.
Κατά ακολουθία των ανωτέρων και, δεδομένης της έγκαιρης πρόγνωσης για την επέλαση σφοδρής κακοκαιρίας, δύναται να στοιχειοθετηθεί ευθύνη της ως άνω εταιρείας, καθώς η τελευταία δεν έλαβε εγκαίρως δια των αρμοδίων οργάνων της όλα τα προσήκοντα μέτρα ούτε έδειξε τη δέουσα μέριμνα, επιμέλεια και ετοιμότητα για την αποτροπή του επερχόμενου κινδύνου, με αποτέλεσμα χιλιάδες οχήματα και επιβάτες να ακινητοποιηθούν και να εγκλωβιστούν, για περισσότερες απο 22 ώρες, απροστάτευτοι σε συνθήκες παγετού, χωρίς πρόσβαση σε είδη διατροφής, υγιεινής, πρώτων βοηθειών, θέρμανσης και χωρίς δυνατότητα περίθαλψης όσων ανήκαν σε ευάλωτες ομάδες (ηλικιωμένων, εγκύων, αρρώστων, τραυματιών κλπ).
Ευλόγως, δεν αποκλείεται η αναζήτηση ευθυνών και αντίστοιχων αποζημιώσεων εκ του Δημοσίου και των ΟΤΑ με τις διατάξεις περί αστικής ευθύνης δημοσίου. Τα άρθρα 105 και 106 ΕισΝΑΚ προβλέπουν αστική ευθύνη του Δημοσίου και των ΟΤΑ αντιστοίχως, προς αποζημίωση για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων τους κατά την άσκηση δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί. Ως τέτοια μπορεί να νοηθεί η παράλειψη έκδοσης νόμιμης εκτελεστής διοικητικής πράξης (πχ έγκαιρη απαγόρευσης της κυκλοφορίας εν όψει της αναμενόμενης σφοδρής κακοκαιρίας, ή η απαγόρευση διέλευσης των βαρέων οχημάτων απο την Αττική οδό, καθόλη τη διάρκεια της ημέρας) αλλά και η παράλειψη οφειλόμενων υλικών ενεργειών όχι μόνο όταν παραβιάζεται συγκεκριμένη διάταξη νόμου αλλά και όταν παραλείπονται τα ιδιαίτερα καθήκοντα και υποχρεώσεις που προσιδιάζουν στην συγκεκριμένη υπηρεσία. Απαραίτητη προϋπόθεση για την κατάφασή της αστικής ευθύνης του Δημοσίου ή των ΟΤΑ είναι και εδώ ο αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της παράλειψης οφειλόμενης ενέργειας και της ζημίας που επήλθε. Αιτιώδης, δε, σύνδεσμος υπάρχει όταν κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας η πράξη ή η παράλειψη ήταν πρόσφορη και μπορούσε αντικειμενικά κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων και χωρίς τη μεσολάβηση άλλου περιστατικού να επιφέρει τη ζημία. Η αποζημίωση και εδώ περιλαμβάνει την αποκατάσταση τόσο της θετικής όσο και της αποθετικής ζημίας που προκλήθηκε ενώ δεν αποκλείεται και η αποκατάσταση της ηθικής βλάβης, κατά αναλογία των αντίστοιχων διατάξεων του Α.Κ., όπως εκτέθηκαν ανωτέρω.
Με το παρόν, διαγράφουμε σε αδρές γράμμες το νομικό πλαίσιο για την υποστήριξη αδικοπρακτικής ευθύνης των υπόχρεων προς αποζημίωση εταιρειών αλλά και της αστικής ευθύνης του Δημοσίου, προκειμένου οι ενδιαφερόμενοι να αποφασίσουν κατόπιν υπεύθυνης ενημέρωσης για τον προσφορότερο τρόπο διεκδίκησης της χρηματικής τους ικανοποίησης για την ζημία και την ταλαιπωρία που υπέστηκαν, με βάση τα πραγματικά περιστατικά της κάθε περίπτωσης, με ορθολογική κρίση και νηφαλιότητα κι όχι παρασυρόμενοι από μεγαλόστομες διακηρύξεις περί «παραδειγματικής τιμωρίας των υπευθύνων» ή ανεδαφικών διαβεβαιώσεων για υπέρογκες αποζημιώσεις.
Δικηγορικό Γραφείο Επαμεινώνδα και Ροδάνθης Παπαδέα
Οι δικηγόροι του γραφείου μας
Επαμεινώνδας Παπαδέας
Ροδάνθη Παπαδέα
Δέσποινα Τσέλιου